Çok Partili Hayata Geçiş Denemeleri: Serbest Cumhuriyet Fırkası

29 Nisan (tarihte bugün) 1880 yılında doğan Ali Fethi Okyar çok partili hayata geçiş denemelerinde kurulan ikinci parti Serbest Cumhuriyet Fırkasının kurucusudur.

Kuruluşu

Mustafa Kemal Paşa halkın nabzını iyi tutabilmek adına çok partili hayata geçişi çok önemsiyordu. Bu yüzden eski Başbakan Ali Fethi Bey’i yanına çağırdı. Kendisiyle görüşmesinde yeni bir parti kurmasını istedi. Partinin adını dahi veren Mustafa Kemal Paşa bu sefer ümitliydi.

Parti kurulmasını doğru bulan Ali Fethi Bey’in şüpheleri vardı. Şüphelerinden en önemlisi Reisicumhur’un tarafsız olup olmayacağıydı. Çünkü Mustafa Kemal Paşa Reisicumhur olmasının yanında Cumhuriyet Halk Fırkası’nın genel başkanıydı.

Ali Fethi Bey’i ikna etmek üzere, partinin kurulmasından iki gün önce Reisicumhur Mustafa Kemal Paşa, Başvekil İsmet Paşa ve Ali Fethi Bey bir toplantı yaptılar.

Bu toplantının üzerine parti kurmayı kabul eden Ali Fethi Bey tek bir şart sundu. Partinin kurulacağına dair kamuoyunun bilgilendirilmesi adına Mustafa Kemal Paşa’ya bir mektup yazacağını söyledi, Mustafa Kemal Paşa’nın da onay nihayetinde bir mektup yazmasını istedi.

Mustafa Kemal Paşa mektuplaşmayı onayladı ve bir sonraki gün kamuoyu ile paylaşıldı. 

Mektuplarda yazanlar:

Mektuplaşmadan bir gün sonra 12 Ağustos 1930 yılında Serbest Cumhuriyet Fırkası kuruldu. 

Parti Üyeleri

Mustafa Kemal Paşa’nın isteği ile Cumhuriyet Halk Fırkası’nın mensupları Serbest Cumhuriyet Fırkası’na geçti. Geçen mensuplar arasında kardeşi Makbule Hanım da vardı. Makbule Hanım’ın bu partiye geçmesini istemesinin sebebi Ali Fethi Bey’e kendisinin tarafsız olduğunu göstermek içindi.

TBMM’de adil durumda olan iki parti kısa zamanda rakip oldular ve ikiye bölünmeye başladılar. Bunun sebebi Mustafa Kemal Paşa’ya bağlı olan Serbest Cumhuriyet Fırkası mensuplarının İsmet Paşa’yı hiç sevmemeleriydi. İktidarı ele geçirmek istiyorlardı.

İlerleyişi

Mustafa Kemal Paşa’nın güvendiği kişileri partiye sokmasının amacı partinin başka kimlikler tarafından ele geçirilerek siyasi otoriteyi sarsmaması içindi. Lakin parti kısa zamanda geniş kitlelere ulaştı.

İzmir’de nutkunu yapmak üzere bir miting hazırlığı yapan Ali Fethi Bey çok büyük bir coşku ile karşılandı. İnsanlar davul ve zurna eşliğinde Ali Fethi Bey’i karşılıyor, ona coşku ile sarılıyorlardı.

Gece kalacağı otele zor giden Ali Fethi Bey’e İzmir Valisi nutkunu açıklayacağı mitingi iptal etmesini dile getirdi. Çünkü kalabalığa engel olamıyordu.

Gelişmeler üzerine Ali Fethi Bey mitingin iptali hakkında Mustafa Kemal Paşa’ya telgraf çekti.

Mustafa Kemal Paşa’nın cevabı:

Ertesi gün 50.000 kişiye miting yapan Ali Fethi Bey artık tüm ülke tarafından tanınıyordu. Artık Cumhuriyet Halk Fırkası zor dönemlere girmişti.

Kapatılışı

Mustafa Kemal Paşa Cumhuriyet Halk Fırkası mensuplarından tepki alıyordu. Partinin lideri olarak Serbest Cumhuriyet Fırkası’na karşı durmasını istiyorlardı. 

Cumhuriyet Halk Fırkası tabanının ümidi kestiği zamanlarda Mustafa Kemal Paşa Cumhuriyet Gazetesine bir yazı yazdı:

Bu yazı ile partisi Cumhuriyeti Halk Fırkası’nın yanında olduğunu belirtti.

Ali Fethi Bey’e de tarafsızlık konusunda bir mektup yazdı:

16 Kasım 1930 günü Ali Fethi Bey ile Mustafa Kemal Paşa görüşme gerçekleştirdi. Ali Fethi Bey partiyi kapatacağını, partinin siyasi otoriteye karşı olan herkesin toplandığı merkez haline geldiğini ve bu durumu doğru bulmadığını söyledi.

Ardından bir fesih beyannamesi yayınlandı:

Çok Partili Hayata Geçiş Denemeleri İnfografiği